សព្វថ្ងៃនេះមានព័ត៌មានជាច្រើនបានបញ្ចេញជាប្រូងព្រាត ពិសេសនៅលើបណ្តាញសង្គម និងនៅលើ Internet តាមរយៈសារព័ត៌មាន Online មួយចំនួន។ ក្នុងមានព័ត៌មានពិត និងព័ត៌មានមួយចំនួន ជាប្រភេទក្លែងបន្លំអ្នកអាន ទៅតាមគោលបំណងណាមួយនៃអ្នកបង្កើតព័ត៌មានទាំងនោះ។
បើសិនជាព័ត៌មានមានច្រើនយ៉ាងដូចនោះ តើធ្វើម៉េចយើងដឹងថា តើព័ត៌មានបែបណាពិត ហើយបែបណាក្លែងក្លាយ?
១. ប្រភពស្ថាប័នព័ត៌មាន៖ ក្រៅតែអានព័ត៌មានហើយ ត្រូវតែពិនិត្យមើលឲ្យច្បាស់ពីវេបសាយទាំងមូលនៃស្ថាប័នព័ត៌មាននោះថា តើមានបេសកម្មអ្វីខ្លះ? ហើយមានអាស័យដ្ឋានពិតប្រាកដសម្រាប់ទំនាក់ទំនងដែរឬទេ?
២. អានសាច់រឿង៖ ក្រៅតែពីចំនងជើងដែលគួឲ្យចាប់អារម្មណ៍ហើយ លោកអ្នកត្រូវតែចូលទៅអានសាច់រឿង ថាតើរឿងទាំងមូលនិយាយអំពីអ្វី សមហេតុផលដែរឬទេ?
៣. ពិនិត្យមើលអ្នកសរសេរ៖ ក្នុងនាមជាអ្នកកាសែតម្នាក់ មិនមែនចេះតែសរសេរប៉ាតណាប៉ាតណីនោះឡើយ។ យើងគួពិនិត្យថា តើអ្នកសរសេរអត្ថបទនោះជាអ្នកណា? តើសំណេររបស់គាត់អាចគួឲ្យទុកចិត្តបានដល់កម្រិតណាដែរ? តើអ្នកកាសែតម្នាក់នោះ ជាមនុស្សពិត ជាមនុស្សនិមិ្មតទេ?
៤. ប្រភពព័ត៌មាន៖ នៅលើតំណរព័ត៌មានណាមួយ សូមចុចហើយចូលទៅអានថា នៅក្នុងព័ត៌មាននោះ តើមានប្រភពនៃព័ត៌មានច្បាស់លាស់ឬទេ? បើសិនមានព័ត៌មានថាចោរលួច តើគេបានមកពីសាក្សី ឬ បានមកពីប៉ូលីស មិនមែនបានមកពីការគិតនឹកឃើញតាមគំនិតអ្នកសរសេរនោះឡើយ។
៥. មើលថ្ងៃខែចេញផ្សាយ៖ ព័ត៌មានខ្លះហួសសម័យកាលទៅហើយ បែជាមនុស្សយកវាមកចែករំលែកបង្អើលម្តងទៀត បង្ករជាចលាចល។ឧទាហរណ៍៖ យប់មិញនៅកោះពេជ្យមានព្រឹត្តិការណ៍ជាន់គ្នាស្លាប់! អ្នកមិនបានដឹងព្រឹត្តិការណ៍ ឬអានលំអិត ច្បាស់ចែកដំណឹងនេះតៗគ្នា ឬទូរស័ព្ទសួរកូនចៅហើយ តែការពិត នេះជាព្រឹត្តិការណ៍កើតឡើងកន្លងមកច្រើនឆ្នាំទៅហើយ។
៦. ចំណងជើងកំប្លែងពេក៖ មានព័ត៌មានខ្លះ មើលទៅវាចម្លែកពេក ឬកំប្លែងពេក ដែលខ្លះជាសំណេរដៀមដាមរបស់ស្មេរតែប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍៖ មនុស្សម្នាក់ស្លាប់២០ឆ្នាំហើយ បែរជារស់ឡើងវិញ និងច្រៀងរាំហៅញាតិខ្លួន! បើសិនជាមានរឿងចម្លែកឬកំប្លែងហួសការពិតពេក យើងគួពិនិត្យមើលវេបសាយទាំងមូល និងម្ចាស់សំណេរផង។
៧. មានភាពលំអៀងហួសហេតុ៖ សារព័ត៌មានខ្លះមានភាពលំអៀងទៅម្ខាងៗ ជាហេតុធ្វើឲ្យអ្នកអានចែកមិនដាច់រឿងជំនឿរបស់ខ្លួន និងភាពត្រឹមត្រូវពិត។ ឧទាហរណ៍៖ ទូរស័ព្ទiPhone សាកថ្មឆាប់ផ្ទុះ។ មើលតែចំនងជើងគឺអ្នកនិពន្ធប្រហែលជាមិនចូលចិត្តប្រើ iPhone ដល់ពេលមានកំហុសណាមួយកើតឡើង គាត់សរសេរលំអៀង ដោយដាក់បន្ទុកទៅលើ iPhone តែម្តង។
៨. សួរអ្នកជំនាញតែម្តង៖ ពេលខ្លះយើងចែកមិនដាច់ថាតើវាពិតឬមិនពិត យើងអាចសាកសួរអ្នកជំនាញតែម្តង។ អ្នកជំនាញអាចជាមនុស្សដែលយើងអាចជួបប្រាស្រ័យដោយផ្ទាល់ ឬអាចជាកន្លែងសួរ និងឆ្លើយនៅលើបណ្តាញ Internet។ ឧទាហរណ៍៖ បន្ទះការពារវិទ្យុសកកម្មផលិតចេញពីបច្ចេកវិទ្យ Nano quantum energy ជួយដល់សុខភាពមនុស្ស។ ករណីដែលយើងមិនដឹងសោះ យើងអាចសួរអ្នកជំនាញខាងរូបវិទ្យា ឬសួរនៅលើ Internet ដើម្បីបានចម្លើយពិតប្រាកដមួយ។
